Schermen, drugs voor het kinderbrein

To do or not: regels opstellen rond schermtijd?

In gesprek gaan en grenzen stellen is als het gaat over schermen vooral belangrijk voor de gezondheid van onze kinderen.

Er wordt aangenomen dat als kinderen (en volwassenen) frequent of langdurig naar een scherm kijken, dat de hoeveelheid ‘blauwe licht’ die je dan binnenkrijgt een effect zou hebben op het slaaphormoon melatonine. En dat hangt samen met verstoorde slaap. Het gaat dan bijvoorbeeld over meer tijd nodig hebben om in slaap te vallen, korter slapen, ’s nachts wakker worden en overdag moeite hebben om wakker te blijven.

Wat we ook weten is dat kinderen en jongeren die ’s avonds ‘schijnen’ door die afleiding zelf ook later gaan slapen. Daarnaast neemt de kans op oogproblemen zoals bijziendheid toe door overmatig schermgebruik.

Dus als ouder bepaalde lijnen uitzetten is vooral verantwoordelijk. Bijvoorbeeld: even pauze na twintig minuten scherm.

Leggen kinderen die de volledige vrijheid krijgen na een tijd de schermen weg?

Daar kan je niet zomaar van uitgaan.

Het lijkt zalig voor een kind: een wereld zonder volwassenen die hen vertellen wat ze wel of niet mogen en moeten doen. Alles zelf mogen beslissen. Absolute vrijheid. Geen grenzen.

Maar die stelling werd al eens eerder getest. Twintig jongens en meisjes werden in twee verschillende huizen opgesloten en vanuit alle hoeken gefilmd. Ze mochten alles zelf beslissen, en ze kregen zelfs een budget waarover ze het eens moesten zien te geraken. Alleen wanneer de fysieke veiligheid van een kind in het gedrang kwam, zou worden ingegrepen.

Wat voor de kinderen begon als een paradijs op aarde, ontaardde al snel in een compleet ontspoorde minisamenleving. Heel snel ontstonden kliekjes, pesterijen en vechtpartijen. De kinderen begonnen te schelden, gokken en zelfs roken.

Dat leert ons dat hersenen van kinderen niet gemaakt zijn voor absolute vrijheid. En daar zit vandaag vaak het probleem: we zien onze kinderen zo graag, dat we ze alles willen gunnen.

De waarheid ligt ergens in het midden. Het is gek dat we denken dat we een keuze moeten maken. Want natuurlijk is het een en-en-verhaal. Kinderen hebben nood aan grenzen én aan vrijheid. Als ze maar kunnen uitvliegen en een veilige basis hebben om op terug te vallen.

Kan ik mijn kind niet beter volledig afschermen?

Als je je kind wil beschermen voor dingen die ze niet zouden mogen zien, dan kan je het beter onder een stolp steken. Sociale media zijn nu eenmaal de poorten naar de buitenwereld. Ze stellen je kind sowieso bloot aan valkuilen.

Maar je kan het niet verbieden want dat maakt het aantrekkelijk, zoals een verboden vrucht.

Wat je dan wel kan doen is je kind mediawijs maken, zodat ze leren omgaan met alles wat ze online kunnen tegenkomen. Leer je kind vaardigheden en attitude aan, maak hen ervan bewust dat niet iedereen goede bedoelingen heeft en dat er ook zoiets als fake news bestaat. Laat ze er met jou over praten als ze iets zien wat niet mocht. Zo kan je jouw kind gekaderd online loslaten.

Is mijn kind schermverslaafd?

Het is logisch dat kinderen zich aangetrokken voelen tot schermen. De fear of missing out (FOMO) wordt aangesproken, ze willen het meemaken, erbij zijn.

Daarnaast zitten games en social media vol beloningssystemen die erg goed inspelen op het geluksgevoel van kinderen. Die triggers gaan gepaard met met visuele effecten (vb. de rode bolletjes die je wil wegklikken) die je als gebruiker direct te zien en te horen krijgt. Dat is instant gratification.

Deze beloningen zorgen ervoor dat het kind meer zal willen. Ze wekken zelfs een zelfde soort hersenreactie op als druggebruik. Aanvankelijk is zo’n shot dopamine onschadelijk, maar bij elke keer moet de ervaring intenser zijn om dezelfde hoeveelheid dopamine aan te maken.

Er zijn verschillende criteria om een verslaving te definiëren maar simpelweg kan je stellen dat wanneer het dagelijks functioneren wordt belemmerd, er van afhankelijkheid kan worden gesproken. Een kind is dan extreem gehecht aan het scherm alhoewel dit zware schade met zich meebrengt.

Hoe kan je wegblijven van ruzie over schermtijd?

Strijd ontstaat vaak als onze verwachtingen botsen met het gedrag van kinderen. De realiteit vandaag de dag is veranderd maar het is niet omdat we zelf geen of minder schermen hadden vroeger (“Wij speelden nog in het bos!”) dat dit voor kinderen ook geen meerwaarde kan betekenen. Daar naar leren kijken is al een sleutel om onbegrip en strijd te verminderen.

Er zijn namelijk ook heel wat voordelen verbonden met schermen: kinderen ontmoeten er anderen, inhouden op die schermen kunnen echt rustgevend werken: ze kunnen even tijd nemen voor zichzelf, loslaten. Of kinderen kunnen creatief geprikkeld worden om ook iets te gaan doen dat ze gezien hebben, bijvoorbeeld hen aanzetten om een experiment ook uit te voeren.

De digitale realiteit is er en is niet het grote monster waarvoor het soms versleten wordt. Daarom is een goed uitgangspunt: omarm én begrens.

Langs de ene kant gaat het dan om interesse hebben in wat je kind doet, proberen in te leven in de digitale realiteit. Samen filmpje maken, iets samen maken. Langs de andere kant: begrenzen. Heel vaak zijn er geen geconcretiseerde afspraken. Ga in overleg met je kind en maak afspraken: waar, wanneer, hoe lang? Misschien helpt een schema wel. Je kan dan bijvoorbeeld een leeskwartier voor slapengaan introduceren ipv een verbod op schermen. Dat voelt meteen positiever. Kinderen hebben nood aan een voorspelbaar en gekaderd normaal.

Hoe lang mag mijn kind op het scherm?

Er is geen sluitend antwoord, elk kind is anders en heeft andere behoeften. Het ene kind is meer prikkelgevoelig en het andere dan weer meer op zoek naar visuele creativiteit. Het is dus zoeken, experimenteren binnen een kader waar je als ouder van denkt: dit is goed voor de ontwikkeling van mijn kind.

Een goed idee is te letten op het gedrag van je kind na schermgebruik, eventuele klachten: misschien is je kind meer opgewonden of beweeglijk. Dan weet je: “dit was teveel”.

“Mijn kind kijkt naar brol op Youtube”

Naast het letten op schermtijd, kan je ook een betere inschatting maken van wat je toelaat als je écht weet wat er in de filmpjes gebeurt. Speel eens mee. Zo kan je beter inschatten welke plaats schermen verdienen in jouw gezin, onbekend is onbemind.

En tenslotte: ook je eigen schermgedrag heeft invloed, als je je druk maakt “met die schermen hier altijd”, laat dan ook zelf je smartphone wat vaker aan de kant.